Organizacje pozarządowe, by móc w sposób rzetelny kontrolować działalność władzy publicznej, muszą posiadać dostęp do informacji publicznej. Prawo to, jest im zapewnione na podstawie art. 61 ust. 1 Konstytucji RP, który stanowi: „Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa”. Ponadto, doprecyzowanie powyższego przepisu stanowi ustawa o dostępie do informacji publicznej z dnia 6 września 2001 roku[1]. Stwierdza ona wprost, że prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienia do: 1. uzyskania informacji publicznej, w tym uzyskania informacji przetworzonej w takim zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego; 2. wglądu do dokumentów urzędowych; 3. dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów; 4. niezwłocznego uzyskania informacji publicznej zawierającej aktualną wiedzę o sprawach publicznych. Podmioty, które są zobowiązane do udzielenia informacji publicznej, to przede wszystkim organy władzy publicznej; organy samorządów gospodarczych i zawodowych; podmioty reprezentujące zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa; podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego; podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów; a także związki zawodowe i partie polityczne. Ustawa gwarantuje również zasadę braku formalizmu oraz szybkości i bezpłatności dostępu.
Problem stanowi fakt, iż zawarte w przepisach prawa, często mają charakter jedynie deklaratoryjny, a realne postępowanie organów odbiega od norm ustawowych czy konstytucyjnych. Warto więc pamiętać, że prawo do informacji publicznej przysługuje każdej osobie fizycznej lub podmiotowi prawa prywatnego, w związku z tym, organ nie może odmówić organizacji pozarządowej prawa do wystąpienia z wnioskiem o informację publiczną (nie może zostać on odrzucony, ze względu na zarzut braku legitymacji do jego złożenia). Ponadto, prawo do informacji publicznej nie stoi w sprzeczności z RODO (który to argument bywa często stosowany jako pretekst do nieudostępniania danych). Art. 86 RODO[2] wprost dopuszcza możliwość udostępniania danych osobowych w sprawach związanych z dostępem do informacji publicznej: „Dane osobowe zawarte w dokumentach urzędowych, które posiada organ lub podmiot publiczny lub podmiot prywatny w celu wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym, mogą zostać przez ten organ lub podmiot ujawnione zgodnie z prawem Unii lub prawem państwa członkowskiego, któremu podlegają ten organ lub podmiot, dla pogodzenia publicznego dostępu do dokumentów urzędowych z prawem do ochrony danych osobowych na mocy niniejszego rozporządzenia”. Jeśli organ odmówi organizacji pozarządowej dostępu do informacji publicznej, od jego decyzji przysługuje odwołanie.
[1]Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U.2022.0.902 t.j.).
[2] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych).
