- Podstawy prawne kształtowania prawa w Polsce przez organizacje pozarządowe
Dla organizacji pozarządowych działających w Polsce, zostały przewidziane prawne mechanizmy, gwarantujące im udział w kształtowaniu prawa. Podstawowym aktem prawnym, który przyznaje NGO-som pewne instrumenty do partycypowania w procesie stanowienia przepisów na poziomie krajowym jest Konstytucja RP[1]. Jej art. 4, będący gwarantem udziału obywateli i organizacji pozarządowych w szeroko pojętych działaniach legislacyjnych brzmi: „1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. Ponadto, z punktu widzenia NGO-sów istotny jest art. 63: „Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej (…)”, który zapewnia organizacjom pozarządowym prawo do składania petycji, wniosków i skarg – a więc przewiduje dla nich określone mechanizmy monitorujące. Dopełnienie art. 63 Konstytucji stanowi ustawa o petycjach[2], konkretyzująca m. in. zasady składania i rozpatrywania petycji. Dodatkowo, ważnymi regulacjami konstytucyjnymi, mającymi zastosowanie do NGO-sów są: art. 125, stanowiący o referendach oraz art. 118, dotyczący inicjatywy ustawodawczej (doprecyzowany przez ustawę o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli[3]).
Szereg działań organizacji pozarządowych regulują już bezpośrednio ustawy. Ustawy: o samorządzie gminnym[4], o samorządzie powiatowym[5], o samorządzie województwa[6], normują udział obywateli i organizacji pozarządowych w kształtowaniu prawa miejscowego. Główne mechanizmy, przewidziane dla NGO-sów na szczeblu lokalnym to inicjatywa uchwałodawcza (będąca odpowiednikiem krajowej inicjatywy ustawodawczej), a także konsultacje społeczne (o charakterze obligatoryjnym – przewidziane ustawowo oraz fakultatywnym – w sprawach ważnych dla miejscowych wspólnot ). Ponadto, organizacje pozarządowe mogą współdziałać z organami władzy publicznej przy organizowaniu referendów lokalnych[7], zachęcając obywateli do udziału oraz edukując w zakresie objętej głosowaniem tematyki. Co więcej, pewne formy współpracy między NGO-sami a organami administracji publicznej przewiduje ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie[8]. W art. 5 ust. 2, jako formy współdziałania wymienione są m. in.: wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności; konsultowanie z organizacjami pozarządowymi projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji; konsultowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań publicznych z radami działalności pożytku publicznego; tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli właściwych organów administracji publicznej. Ust. 3 dodaje, iż współpraca ta odbywa się na zasadach suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.
Powyższe informacje wskazują, iż w Polsce istnieje szereg regulacji prawnych, dotyczących możliwości udziału organizacji pozarządowych w kształtowaniu prawa na szczeblu zarówno krajowym, jak i lokalnym. NGO-sy zostały przez polskiego ustawodawcę wyposażone w szereg mechanizmów, które mogą być wykorzystywane w procesie stanowienia, a także kontrolowania istniejącego już prawa. Instrumenty, gwarantowane konstytucyjnie oraz ustawowo stanowią dla organizacji pozarządowych narzędzia monitorowania powstających przepisów, co przyczynia się do rozwoju świadomego społeczeństwa obywatelskiego, a także wzmacnia politykę publiczną państwa.
[1] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
[2] Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o petycjach (Dz.U. z 2017 r., poz. 1123 z późn. zm.).
[3] Ustawa z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli (Dz.U. Nr 62, poz. 688 z późn. zm.).
[4] Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. 1990 Nr 16 poz. 95 z późn. zm.).
[5] Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 578 z późn. zm.).
[6] Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. 1998 nr 91 poz. 576 z późn. zm.).
[7] Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. z 2019 r. poz. 741).
[8] Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2016 r., poz. 1817 z późn. zm.).
